Bewonersbedrijven: financieel gezond, baancreatie, maar stabiliteit onder druk

Bewonersbedrijven - sociale ondernemingen opgezet door actieve bewoners - zijn vaak financieel stabiel, winstgevend en een bron van betaalde banen. Dat blijkt uit de Monitor Bewonersbedrijven 2024 van Social Enterprise NL en LSA bewoners. Maar onder andere bestaande regels rond winst zetten hun stabiliteit onder druk, zegt Stefan Panhuijsen van Social Enterprise NL: “Gemeenten, financiers en opdrachtgevers zouden daar coulanter mee kunnen omgaan. Want bewonersbedrijven verhogen de leefbaarheid in de buurt, scheppen banen voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt en helpen de kloof te dichten tussen arm en rijk.”

Voor de Monitor Bewonersbedrijven 2024 werden 86 bewonersbedrijven ondervraagd over hun activiteiten. Veel bewonersbedrijven gaven aan dat ondernemen voor hen geen doel op zich, maar een middel om de doelen van een bewonersinitiatief te realiseren.

Vaak beschikken dit soort initiatieven over een eigen pand of gebouw. De bedrijven die zeiden inkomsten te genereren, gaven aan dit voornamelijk te doen met verhuur van ruimtes, horeca, en het leveren van diensten aan de gemeente, vaak in combinatie. Ook leverden ze diensten aan welzijnsorganisaties of woningcorporaties. Niet onlogisch gezien het sociale netwerk en vertrouwen dat bewonersbedrijven al hebben in de buurt.

Werkgelegenheid en betrokkenheid
Bewonersbedrijven blijken een belangrijke bron van werk, vaak in sociaal kwetsbare buurten. Gemiddeld waren bij zo’n 60 procent van de bewonersbedrijven betaalde krachten aan het werk. Daarnaast werken vaak nog meer actieve bewoners onbetaald mee aan het bewonersinitiatief.

In een bewonersbedrijf werken gemiddeld 53 mensen op vrijwillige basis en 7 mensen met vergoeding, zo bleek. De betaalde banen zijn meestal parttime, waardoor het doorsnee bewonersbedrijf 3.5 FTE op de loonlijst heeft staan. Die banen hebben grote maatschappelijke waarde: vaak worden ze vervuld door mensen met een grote afstand tot de reguliere arbeidsmarkt, die door werktrajecten van formele instanties maar moeilijk bereikt worden.

Break-even of winst
Zeker waar het structurele bedrijfsmatige activiteiten betreft, blijken bewonersbedrijven hun omzet behoorlijk te kunnen opschalen. Bijna de helft van de bewonersbedrijven laat een omzet zien van boven de 100.000 euro. 40 procent van alle bedrijven gaf aan winstgevend te zijn. 30 procent draait break-even.

Die situatie van break-even of kleine winst kan ook bewust zijn opgezocht, zo meldden een aantal respondenten. Een te hoge winst wordt namelijk door subsidieverstrekkers, zoals een gemeente, vaak als onwenselijk gezien. Dat leidt tot een balanceeract, geven sommige bewonersbedrijven aan. De gemeente -een belangrijke financier- vraagt om financiële stabiliteit, maar maakt het de bedrijven moeilijk een reserve op te bouwen voor mindere jaren en om op een later moment te kunnen investeren in hun pand of innovatie.

Ondernemerschap als werkwijze
Om de stabiliteit te waarborgen, zouden gemeenten bewonersbedrijven daarin meer ruimte kunnen geven, zegt Panhuijsen. Ook vanwege de enorme maatschappelijke meerwaarde van bewonersbedrijven: “De bedrijven die al inkomsten genereren zouden wat ons betreft minder snel afgeroomd moeten worden en zelf de winst moeten houden om een buffer op te bouwen. Uit een recente impactanalyse van de Welzijnscoalitie Groningen bleek al dat elke euro aan investering 3,60 euro oplevert. Geld dat direct ten goede komt aan wijkbewoners, gemeente en woningcorporaties die in buurt actief zijn.”

Robuuster
Winstgevend of niet, Panhuijsen ziet bij veel bewonersbedrijven een ondernemende instelling en aanpak: “Ze hanteren bijvoorbeeld een professionele rechtsvorm, een volwassen HR-beleid en solide governance. Ze ondernemen daarnaast op urgente thema’s als circulariteit en energietransitie. Bewonersbedrijven verdienen wat ons betreft dan ook het vertrouwen in de vorm van meer langdurige samenwerkingen en opdrachten. Daarmee kunnen ze robuuster ondernemen en hun belangrijke rol in de buurt blijven vervullen.”